‘Zandgeblazen’ ruiten van de firma Bouvy
18/03/2016 door Laura Roscam Abbing
Laura Roscam Abbing doet promotieonderzoek naar de Nederlandsche Glasfabriek J.J.B.J. Bouvy. Zij wil het erfgoed dat de fabriek ons naliet inventariseren, bronnen ontsluiten en vragen beantwoorden over het reilen en zeilen van deze fabriek. De firma Bouvy staat in haar onderzoek model voor de Nederlandse vensterglasindustrie in de 19de eeuw, waarover nog maar zo weinig bekend is.
In een herenhuis aan de Nassaukade in Amsterdam valt de blik bij binnenkomst direct op de tochtdeur met daarin een geëtste ruit. De ruit toont een antieke vaas met bloemen en een medaillon met twee vogels en is omgeven door een lijst met voluten met acanthusblad en plantenranken. Onderaan staat de signatuur van de uitvoerder: ‘Bouvy Dordt.’. Deze signatuur verwijst naar de Koninklijke Nederlandsche Glasfabriek J.J.B.J. Bouvy (1850-1926) in Dordrecht. Dit was een goed lopend familiebedrijf met internationaal aanzien, een grote klantenkring van vooral veel particulieren en een breed assortiment met alle mogelijke soorten vensterglas (functioneel en decoratief). De firma had een eigen ontwerpatelier en kantoren in onder meer Amsterdam, Rotterdam en Utrecht. Daarnaast bezat het bedrijf agentschappen elders in Nederland en zelfs in het buitenland. In herenhuizen en villa’s is het erfgoed van Bouvy terug te vinden in de vorm van gebrandschilderd glas, glas in lood en geëtste ruiten, zoals de ruit in het pand aan de Amsterdamse Nassaukade.
Deze versierde ruiten konden chemisch geëtst of mechanisch ‘zandgeblazen’ zijn. Met de oudere etstechniek werden delen van de voorstelling die transparant moesten blijven ingesmeerd met lak en vervolgens werd het glas in een zuurbad gelegd. Op de plaatsen waar het zuur in het glas kon bijten werd het mat. Er kon enige diepte in de voorstelling worden aangebracht door het zuur op sommige plaatsen langer of korter in het glas te laten bijten. Zo ontstonden schakeringen in transparantie.
De firma Bouvy had al vroeg een zandblaasmachine en kon dus zandblazen; tegenwoordig noemen we dat ‘zandstralen’. In de Dordrechtsche Courant van 13 april 1893 werd over Bouvy’s zandblaastechniek geschreven: ‘Na een bezoek gebracht te hebben aan de “donkere kamer”, waar de geslepen ruiten hare laatste bewerking ondergaan, begeven wij ons naar de werkplaatsen voor het etsen. In de eene geschiedt dat langs mechanischen weg, n.l. door middel van een krachtigen straal van fijn zand, welk in een oogwenk het hardste glas niet alleen mat maakt of met figuren beteekent, maar er zelfs letters en bloemen in grift of gaten van elken verlangden vorm in spuit.’ Zo kon het glas tijdens het ‘zandblazen’ mechanisch geslepen worden voor meer diepte. Dit is het geval bij de ruit uit het herenhuis aan de Nassaukade. De ingeslepen delen liggen dieper dan de rest van het glas en het is daarom gemakkelijk te voelen of deze slijptechniek is gebruikt.
Geëtste en zandgeblazen ruiten waren populair aan het eind van de 19de eeuw en het begin van de 20ste eeuw. Ze zijn tot in de jaren twintig van de vorige eeuw toegepast in de tochtportalen van talloze herenhuizen. Daarna werden steeds vaker glas-in-loodramen in tochtdeuren gebruikt. De omlijsting van een bloemenvaas, soms voorzien van een medaillon, was een populaire voorstelling uit het assortiment van de firma Bouvy. Er bestaan allerlei varianten van. Door de jaren heen zijn stijlveranderingen te zien: de voorstelling en de lijst worden meer gestileerd en het aantal elementen waaruit de voorstelling bestaat neemt af. Het hier getoonde voorbeeld uit Noord-Brabant heeft een volle voorstelling; de ruit uit Overijssel is eenvoudiger in ontwerp.
Andere voorstellingen die veel terug te vinden zijn op etsruiten van de firma Bouvy zijn pauwen. Dit komt mogelijk door de in deze periode vrij algemene waardering voor de sierlijkheid van deze vogel, maar het zou ook kunnen dat de gebroeders Nico en Jér´me Bouvy wilden verwijzen naar zoutziederij ‘De Pauw’ gerund door hun neven Fran§ois en Leon Bouvy. Ook is het opvallend dat er in een catalogus uit de periode 1900-1910 voorbeelden van geëtste ruiten zijn opgenomen voor een apotheek; een andere tak van de familie zat in het vak van de apothekers. Zo kunnen de familiebanden van de Firma Bouvy ons op het spoor brengen van prachtige zandgeblazen ruiten.
Heeft u een glas-in-loodraam of een geëtste ruit van Bouvy in uw woning, weet u ergens glas van Bouvy te zitten, of heeft u meer informatie over de firma, neemt u dan alstublieft contact met op met Laura via l.roscamabbing@let.ru.nl.
