Sjablonen als instrument voor individueel ontwerp

21/05/2016 door Annette Koenders

Annette Koenders is Sr. Beleidsadviseur Cultureel Erfgoed bij de gemeente Hilversum en Hanneke Masselink-Duits is bij haar werkzaam als stagiaire beleidsadviseur Cultureel Erfgoed. Samen verzorgden zij een blog over de teruggevonden wandschilderingen in de villa Henriëtte. Tekeningen van het architectenbureau van Van Gendt boden houvast bij het terugbrengen van glas en schilderingen in de monumentale hal van de villa.

 

Tekst: Hanneke Masselink-Duits en Annette Koenders

 

De opdrachtgevers die in de dorpen in het gebied rond Amsterdam een villa lieten bouwen voor tijdelijke of permanente bewoning, hechtten veel waarde aan een individuele uitstraling. Hoewel de architecten gebruik maakten van populaire thema’s zoals de oriëntatie op de natuur en groene omgeving door het gebruik van veranda’s en serres, was elke villa anders en aangepast aan de persoonlijke smaak van de opdrachtgever. Architecten die gewend waren in de stedelijke omgeving te bouwen brachten een andere vormentaal mee, waarmee nog meer allure aan de villa werd gegeven. De individualiteit werd in het interieur doorgezet, onder meer door het kleurgebruik en de versieringen. Niet alleen de kleuren van het gewone schilderwerk waren een persoonlijke keuze, maar ook de kunstzinnige afwerking met figuratieve en decoratieve schilderingen, soms met gebruikmaking van sjablonen, was voor iedereen anders. Veel van deze unieke afwerkingen zijn in de loop der tijd verdwenen en overschilderd. Af en toe worden ze teruggevonden en zijn eigenaren enthousiast en bereid ze te restaureren.

 

Villa Henriëtte

Vader en zoon A.L. en J.G. van Gendt kregen in 1896 de opdracht van Jan ter Meulen een luxe en persoonlijk zomerverblijf te ontwerpen op een beeldbepalende plek aan de Schuttersweg in Hilversum. De villa, bekend als villa Henriëtte, ligt op het hoogste punt in het Susannapark. Ter Meulen was assuradeur in Amsterdam en aandeelhouder in de Park- en Bouwmaatschappij Hilversum die het Susannapark ontwikkelde. Het uitbreken van de eerste wereldoorlog in 1914 betekende het einde van de zomerverblijven in Hilversum voor de familie Ter Meulen. De volgende bewoners van het pand doopten de villa om tot Roemah Oedjoeng, wat Maleis is voor hoekhuis. De familie Reineke kwam in 1916 naar Hilversum en bewoonde de villa het gehele jaar door. In 1934 verhuisde de familie en kwam het pand leeg te staan. De villa zou niet meer particulier bewoond worden.

 

De NCRV zocht een nieuwe studiolocatie en kocht het pand met het grote rechthoekige perceel en koetshuis in 1936.  De villa werd ingericht als omroepstudio. Tot 1974 was de NCRV de gebruiker van de panden. Vervolgens was het pand in gebruik bij verschillende organisaties die gelieerd waren aan de omroepen, tot het studiogebouw en de Villa Henriëtte in het jaar 2000 in eigendom kwamen van de huidige eigenaar en gebruiker, de heer E.M.A van Wilsum, die het pand heeft gerestaureerd.

 

Reconstructie sjabloonschilderingen en glas

Tijdens de restauratie is het individuele beeld, inclusief de polychrome afwerking van het exterieur en de hal, hersteld. Het kleurenonderzoek richtte zich naast kleurengebruik van het exterieur vooral op de hal en het trappenhuis. Tijdens de verwijdering van de structuurafwerking werden de polychrome schilderingen ontdekt: de decoraties boven de lambrisering en de deur. In de hal werden de historische kleuren, rood en olijfgroen, toegepast en zijn de decoratieve gesjabloneerde bloemmotieven gerestaureerd. De ontwerpen bleken in het archief van de gebroeders Van Gendt aanwezig.

 

Dit is niet het enige dat is uitgevoerd om de hal van de villa weer zijn oude luister terug te geven. Het halraam, waarvan een oorspronkelijk glas-in-loodontwerp is overgeleverd, is ook gereconstrueerd. A.D.N. van Gendt (een andere zoon van A.L. van Gendt) maakte hiervoor een ontwerp dat gepubliceerd is in De Opmerker, een van de eerste architectuur- en bouwtijdschriften van Nederland. Dit ontwerp zou door G. Hawinkels zijn uitgevoerd. Het gepubliceerde ontwerp had ook een toelichting waardoor de originele kleurstelling kon worden aangehouden. De pauw, die het hoofdmotief van deze gebrandschilderde ramen is, prijkt weer trots in de centrale hal van villa Henriëtte. De warme en persoonlijke ontvangst die de eigenaar aan zijn bezoek wilde bieden is weer beleefbaar zoals deze was bedoeld.

 

 

Bronnen:

Ingenieursbureau J. Tegelaar, Verkennend kleuronderzoek naar het interieur en exterieur van Villa Henriëtte te Hilversum, z.p. 2000.

‘Bij de Plaat’, De Opmerker 31 (1896), p. 401.