Logeren bij grootemoes op Jagtlust
09/12/2016 door Barbara
De intelligente huislerares Johanna Kuijer gaf les aan de kinderen Six toen deze nog klein waren: Jan, Gijs, Willem, Piet, Totie en Nine. Zij schrijft erover in haar memoires. Er werd Frans gesproken in het gezin waar zij vanaf 1908 in huis was en er werd bediend aan tafel; Geert Mak beschrijft dit prachtig in zijn biografie over de familie Six die eerder dit jaar verscheen. Samen met het boek van Jacob Six over de genen van de 17de-eeuwse kunstverzamelaar Jan Six, gelardeerd met smakelijke verhalen en herinneringen, geeft het een goed inzicht in de geschiedenis van een oude, deftige, Amsterdamse familie.
Het echtpaar Jan Six (1857-1927), hoogleraar kunstgeschiedenis, en Nine Six-Bosch Reitz (1867-1951), de zuster van de kunstschilder, woonden in de wintermaanden in het stadshuis aan de Amstelkade. De Sixen waren er neergestreken nadat het oude familiehuis aan de Herengracht 509-511 in 1915 werd afgebroken voor de aanleg van de Vijzelstraat. Vanaf de maand mei tot in de maand oktober verbleef het gezin op de buitenplaats Jagtlust in ‘s-Graveland.
Mevrouw Six was een vrouw met humor en een natuurlijk overwicht binnen het gezin en het huishouden. Johanna en zij hadden een goed contact. Johanna was afgestudeerd bij Jan Six en zij droeg haar kennis over op de zes kinderen. De familie Six was vanouds een cultureel geïnteresseerde familie: stamvader Jan Six was bevriend met Rembrandt en Spinoza en legde de basis voor de fabelachtige kunstcollectie. Hoogleraar Jan Six was een bekende figuur in cultureel Amsterdam van rond de eeuwwisseling en bevriend met Jan Toorop en Jan Veth. De rijkdom van de familie was tot stand gekomen door zaken (van oorsprong de lakenhandel), huwelijkspolitiek, beleggingen en vererving.
De oude Amsterdamse families woonden aan de Herengracht en de Keizersgracht, liefst het oostelijk deel (de ‘polder’) beginnend bij de Gouden Bocht, vanaf de Leidsestraat, richting Amstel. Daar woonden de familie’s Van Loon, Dedel, Van Lennep en Six. Slechts een aantal families verhuisde naar de nieuw aangelegde Sarphatibuurt, een enkeling naar Zuid. Families van de zogenaamde 1ste en 2de coterieën (afstammelingen van de oude regenten en van de oude gegoede families zonder regeringsambten), zagen elkaar in de periode rond 1900, ‘s-winters maar ook ‘s-zomers in ‘s-Graveland, net als in de 18de eeuw. Zij hadden er hun buitenplaatsen waaronder Gooilust en Hilverbeek (Six), Schaep en Burgh en Swaenenburch (Van Loon), Bantam (Van Lennep) en Boekesteyn (Dedel).
Jagtlust was in 1861 in de familie gekomen en uitgebreid door het architectenbureau Schill & Haverkamp. Bijzonder is de oranjerie die inpandig is. In de zomer, als de kuipplanten buiten stonden, was dit de informele woonkamer en er werd ook gegeten. In de winter leefde de familie in de eetkamer op de beletage. Dan zaten ze aan de eettafel onder de lamp. Er werd (voor)gelezen, gehandwerkt en geknutseld. Dat was heel gewoon in Nederland, maar op Jagtlust is het nog heel lang zo gebleven. Ze hadden geen televisie. Formeel bezoek werd altijd in de zijkamer (salon) ontvangen.
De Sixen hebben tot in jaren 1950 de seizoenen gevolgd: de koude maanden in de stad, de rest buiten. Voor de meeste andere families was dit al veel eerder voorbij: en werd een keuze gemaakt hetzij voor de stad hetzij voor permanent buiten wonen. Na het overlijden van haar man in 1927 was moeder Nine Six ‘grootemoes’ met haar drie ongetrouwde kinderen Piet, Totie en Nine al heel regelmatig op Jagtlust te vinden. Het leven was er informeler, zonder de sociale verplichtingen van de stad. Bovendien viel in die tijd de status van een vrouw weg met het overlijden van haar man. Piet had nog kantoor aan de Amstel. Na het overlijden van grootemoes in 1951 hebben ‘de drie van Jagtlust’ hun verdere volwassen leven permanent gewoond op het familiebuiten.
Er is een fotoalbum bewaard gebleven met foto’s die herinneren aan de typische laat 19de-eeuwse buitenplaats, compleet met moestuin en oranjerie voor de kuipplanten. Grootemoes Nine die in 1890 was getrouwd met Jan gaf aan dat zij een badkamer wilde op Jagtlust, maar Jan Six was een zuinige man. In de jaren 1950 stond er in de winter nog ijs in de lampetkannen. Deze werden vooral gebruikt tijdens de vele logeerpartijen. De badkamer had prachtige jugendstil tegels en een grote koperen douchekop boven het bad. Een van de kinderen van Gijs herinnert zich dat als ‘oom Piet’ te lang onder de douche stond het warme water op was. Op de kamer van ’tante Totie’, voorheen de kamer van grootemoes, was ook stromend water en er was een kraan in de gang om de lampetkannen voor de ander kamers te vullen.
Oude families en nieuwe families gingen inmiddels huwelijken met elkaar aan die daarvoor onmogelijk waren; na 1900 speelden geloofsovertuiging en afkomst veel minder een rol in de huwelijkspolitiek. Maar Totie en Nine hielden zich aan de oude familietraditie: ze werden wel verliefd, maar ongeschikte partners werden afgewezen: vanwege het milieu, of omdat hij kunstenaar was (Chris Lanooy was keramist zoals ook Nine zelf keramiste was, en edelsmid). Totie zorgde voor haar moeder en wierp zich op als de archivaris van de familie. Piet speelde een belangrijke rol in het verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog (en had een geheim 2de leven met een vrouw en kind in het buitenland). Hij overleed in 1986 evenals Totie; Nine stierf in 1992.
Verschillende kinderen van de huidige generatie dragen de dierbare herinneringen aan de logeerpartijen op Jagtlust nog bij zich: het kinderspeelhuis Heilust, een mini huisje (het origineel staat nog aan de Amstel), het eieren zoeken met Pasen, Paasvuren maken en andere familierituelen.
Literatuur:
Geert Mak, De levens van Jan Six. Een familiegeschiedenis, Amsterdam – Antwerpen 2016.
J. Six, De genen van de kunstverzamelaar. 50 collecties in de familie, Zwolle 2016
A.D. Wumkes, Herinneringen aan jonkheer Willem Six, uitgave van Historische Kring ‘In de Gloriosa’, z.pl. z.j.
