Grond van de Erfgooiers blijkt goudmijn
06/05/2016 door Henriette van Zwet
Rond het gehucht Bussum woonden sinds jaar en dag ‘Erfgooiers’ in schamele boerenhuisjes langs zandpaden en heidevelden. Zij leefden al eeuwen van schapenhouderij en wat akkeropbrengsten. De Staat der Nederlandsen gaf rond 1850 stukken onontgonnen grond in eigendom aan de Erfgooiers, waarbij ze afstand deden de gebruiksrechten van het gebied. De Staat wilde de rest van de gronden ontginnen, maar ontbeerde daartoe de financiële middelen.
Het particuliere initiatief sprong daar handig op in. Projectontwikkelaars legden vanaf 1870 villaparken aan in Bussum, met name P.J. Loman (1826-1888) en J.H. Biegel (1837-1922). Zij kochten al gronden op van keuterboeren v³³r de trein in Bussum stopte in 1874! Deze projectontwikkelaars startten hun projecten ten oosten en vooral ten westen van het spoor waar de Bussumse villawijk Het Spiegel ontstond.
Het gebied is niet in één keer ontwikkeld. Ontwikkelaars kochten kavels langs bestaande zandpaden en bouwden daar villa’s op. Dit resulteerde in het kenmerkende labyrintachtige stratenpatroon. De vestingstad Naarden maakte een heel andere ontwikkeling in villabouw door: op grote schaal pas na 1926 en op basis van een heldere wegenstructuur.
Ze hadden lef en visie, deze kapitaalkrachtige, veelal Amsterdamse projectontwikkelaars. Zij investeerden in de speculatieve exploitatie van villabouw, de aanleg van wegen, groen en waterpartijen. Doelgroep was de welgestelde Amsterdamse forens die een enclave ‘entre-nous’ ambieerde in de comfortabele ‘natuur’. Hun inzet werd ruimschoots beloond, ondanks tegenwerking van het traditionele gemeentebestuur.
Loman en Biegel richtten de ‘Bouwmaatschappij Nieuw-Bussum’ op in 1876 met koninklijke goedkeuring. Biegel liet de neoclassicistische ‘villa Nassau’ bouwen in 1872, vernoemd naar zijn geboortestreek, eerst als zomerverblijf en later als permanent verblijf voor zijn gezin. Biegel wordt ‘de vader van Bussum’ genoemd, de energieke initiator van Bussums villapark Het Spiegel. De vrijgevige Piet Loman, Amsterdams bankier, verhuisde met zijn gezin naar ‘villa Petersburg’. Beide villa’s zijn afgebroken.
De exploitatiemaatschappijen hadden een voorkeur voor de verhuurd van hun huizen. Uit speculatieve overwegingen werd verkoop zo lang mogelijk uitgesteld. Grond- en villaprijzen rezen de pan uit; binnen vijf jaar met 700%, een goudmijn dus. Overigens prefereerden bewoners huur boven koop, aangezien zij frequent van werkkring veranderden.
In 1879 richtte Biegel de ‘Vereeniging tot Verfraaiing der gemeente Bussum’ op, het eerste initiatief in Nederland in haar soort. Het is een reactie op de vele verzoeken die hij richtte aan het gemeentebestuur over onder meer onderhoud van wegen, hygiënische maatregelen, behoefte aan meer treinstations, aanleg van telefoonaansluitingen, wegverlichting en nachtwacht. De gemeente hield lang de poot stijf en liet de implementatie en organisatie over aan de vereniging. Loman zat ook in het bestuur, evenals drie andere Spiegelbewoners. Toen in 1886 het verenigingsdoel was bereikt is de vereniging opgeheven.
Na 1900 volgden vele andere op winst beluste exploitanten. Echter ten gevolge van de Eerste Wereldoorlog staakten de bouwactiviteiten. Ambachtslieden waren gemobiliseerd, aanvoer van bouwmateriaal stopte en de kosten stegen. Na 1918 werden kavels en villa’s kleiner en de doelgroep minder welgesteld. Buiten wonen werd gedemocratiseerd, de goudmijn raakte leeg.
Literatuur:
J. de Haan, Gooise Villaparken. Ontwikkeling van het buitenwonen in het Gooi tussen 1874 en 1940, Haarlem 1990.
P. Schneiders, Het Spiegel, geschiedenis van een villawijk 1874 tot heden, Laren 2010.
