Bankzaken en buiten wonen, een nieuwe tijd breekt aan
01/04/2016 door Esther de Haan
Deel twee van de blogs over de ontwikkeling van de buitenplaats tot villa in het groen speelt zich af in Zuid-Kennemerland. Esther de Haan geeft ons deze keer een inkijkje in de grandeur van het leven van de familie Borski. De familie bezat op een gegeven moment het gehele duingebied van Haarlem tot aan het strand. Het verhaal van Esther gaat over de trend onder Amsterdamse families om zich permanent op de buitenplaats te vestigen en ook de zaken voortaan van daaruit te behartigen.
De steenrijke Amsterdamse bankiersfamilie Borski behoorde nadat Johanna Borski -Van de Velde (1764-1846) zich als een zakenvrouw van landsbelang had ontwikkeld, in de jaren 1860-1890 tot de meeste vooraanstaande families van zowel Amsterdam als Kennemerland. Door huwelijken van dochters Borski met de familie Van Loon en Van der Vliet had de familie zijn oppermachtige positie bestendigd. De leden van de familie Borski bewoonden in Amsterdam dubbele grachtenpanden aan de Keizersgracht en Herengracht van waaruit zij de hoofdstedelijke bankwereld domineerden. Ook bezaten de Borski’s, nadat zij generaties lang duingronden hadden aangekocht voor de jacht, tegen het einde van de 19de eeuw het immense duingebied van Haarlem tot aan de zee. Buitenplaatsen maakten deel uit van het gebied en ’s zomers reisde de familie met het voltallige personeel naar Kennemerland. Rond 1860 verbleven de kleinkinderen van Johanna Borski: Willem, Anna en Louise met hun gezinnen ’s zomers op de oude buitenplaatsen Elswout, Duinlust en Belvedère in Overveen.
Willem Borski (1834-1884) verbleef in de zomermaanden met zijn vrouw Jacqueline van Hoey-Smith op Elswout. Anna van der Vliet-Borski (1828-1912) en haar man David van der Vliet woonden met hun gezin vanaf het voorjaar tot diep in het najaar op Duinlust. Louise van Loon-Borski (1832-1893) nam samen met haar echtgenoot Henri van Loon en hun kinderen ’s zomers hun intrek in huis Belvedère.
Zowel Willem Borski als David van der Vliet (echtgenoot van Anna Borski en dus eigenaar van Duinlust) gaven in dezelfde jaren, 1881-1883 opdracht de oude huizen op Elswout en Duinlust af te breken voor de bouw van twee nieuwe villa’s. Beide opdrachtgevers Willem Borski en David van der Vliet oefenden grote invloed uit op het ontwerp van beide buitenhuizen en kwamen met een uitgebreid programma van eisen om de complexe sociale functie van de villa’s te kunnen realiseren. Ook hun echtgenotes hebben zich intensief met het ontwerp van de villa’s bemoeid. Het ontvangende en uitgaande leven van beide dames vereiste immers de aanwezigheid van talloze representatieve vertrekken in het huis.
De organisatie van de plattegrond en het uiterlijk van de villa’s Duinlust en Elswout dienden dus een passend kader te bieden voor het sociale leven van de Borski’s. Met deze huizen beoogden zij hun belangrijke maatschappelijke positie tot uitdrukking te brengen. De Borski’s waren door hun positie in de geldhandel internationaal georiënteerd, frequenteerden de meest mondaine oorden in Europa en organiseerden grootse partijen op hun buitens. Elswout en Duinlust dienden de vaste punten te gaan vormen in een netwerk van handelscontacten, familiebanden en logeeradressen in Europa.
Ofschoon er minstens twee andere architecten op verzoek van David van der Vliet tekeningen maakten voor villa Duinlust, heeft uiteindelijk de architect C. Muysken in 1881 de opdracht gekregen voor de bouw. Muysken heeft Duinlust in Oudhollandse renaissancestijl ontworpen. De villa heeft een onregelmatige plattegrond en de gevels van de villa hebben asymmetrische contouren. De gevel die aan de openbare weg ligt heeft wel een symmetrisch, formeel aanzicht. Dit was de gevel die passanten zagen. De gevels die van de weg af lagen mochten klaarblijkelijk schilderachtiger zijn, in harmonie met de omliggende natuur. De plattegrond van villa Duinlust is zodanig ingericht dat de huishouding gescheiden van de bewoners en gasten kon functioneren. Naast de uitgebreide familie, talloze passanten, logees en zakenrelaties, beschikte Duinlust over zeer veel personeel. Allen moesten zonder elkaar te hinderen hun weg in het huis kunnen vinden.
De villa op de buitenplaats Elswout, het familiebuiten van de Borski’s vanaf 1804, kreeg een nog belangrijkere representatieve functie toebedacht dan Duinlust. Willem Borski gaf de architect Muysken in 1883 opdracht met het ontwerp aan te sluiten bij een Europese bankierstraditie door een formele Italiaanse villa te ontwerpen. Veel van de vermogende Europese collega bankiers van Willem Borski III hadden al eerder dergelijke Italiaanse villa’s laten bouwen in Duitsland, Engeland en Frankrijk. Elswout moest laten zien dat de familie heel Europa als sociaal en zakelijk en milieu had.
Door de voortijdige dood van Willem Borski in 1883 is Elswout echter niet afgebouwd en nooit bewoond geweest. Uit de getailleerde tekeningen van plattegrond, interieuronderdelen en decoraties valt niettemin af te leiden dat de villa een ongekende grandeur had moeten uitstralen.
Sinds de komst van een spoorlijn door het eigen duingebied in 1881 waar de familie zelf in investeerde, was het op en neer reizen naar Amsterdam steeds eenvoudiger geworden. Vanaf 1890 woonde het echtpaar Van der Vliet- Borski dan ook permanent op Duinlust. Vervolgens werden tot in het begin van de 20ste eeuw vele nieuwe villa’s in het eigen duingebied gebouwd voor uitvliegende kinderen van Anna van der Vliet-Borski en Louise Van Loon-Borski en hun gezinnen. De Koningshof in Overveen in 1898 ontworpen door architect A. Salm, in opdracht van de bouwheer J. Luden (1857-1949) getrouwd met Mathilde van der Vliet (1857-1942), is een van de bekendste.
De nieuwe generatie genoot van jachtpartijen, paardensport en talloze visites en reisjes. De stad Amsterdam werd definitief verlaten en familiehuizen op de grachten opgedoekt. Bankzaken werden voortaan vanuit de villa op de buitenplaats geregeld. Een nieuwe tijd was aangebroken.
Literatuur:
Groeneveld Inger, Borski Bouw, de opdracht van een bankiersgeslacht voor villa’s Duinlust, Elswout en Hydepark (1881-1989); scriptie VU Amsterdam, 2004
Jhr. Frans Van Lennep, Een weduwe aan de Amsterdamse Beurs: Borski Saga 1765-1960; Groningen 1973
